Mỗi nguyên lý thiết kế kiến trúc đều ẩn chứa giá trị thẩm mỹ và kỹ thuật, thể hiện sự tinh tế của kiến trúc sư trong việc dung hòa sáng tạo với nhu cầu thực tiễn. Hãy cùng tìm hiểu các nguyên lý cơ bản và những sai lầm thường gặp trong thiết kế qua bài viết dưới đây.
1. Hiểu đúng nguyên lý thiết kế kiến trúc là gì?
Theo TS.KTS Tạ Trường Xuân (Giảng viên Trường Đại học Kiến trúc Hà Nội), nguyên lý thiết kế kiến trúc là tập hợp những nguyên tắc và lý luận nền tảng dùng làm cơ sở cho việc thiết kế công trình. Mục tiêu của các nguyên lý này là định hướng cho kiến trúc sư trong quá trình sáng tác, bao gồm tổ chức bố cục không gian, thiết kế hình thức bên ngoài và nội thất bên trong, đồng thời đảm bảo sự gắn kết hài hòa với kết cấu, yếu tố vật lý kiến trúc và hiệu quả kinh tế.
Khái niệm nguyên lý thiết kế trong kiến trúc
2. Các nguyên lý thiết kế kiến trúc căn bản
2.1. Kết cấu chịu lực
Trong kiến trúc, các thành phần kết cấu liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một hệ thống thống nhất, đảm bảo sự ổn định và an toàn cho công trình. Đối với kết cấu chịu lực, cần chú ý đến hai yếu tố chính:
Khả năng chịu tải: Hệ kết cấu phải có khả năng phân bổ tải trọng đồng đều đến các bộ phận như dầm, cột và nền móng. Mỗi thành phần cần được thiết kế với sự liên kết chắc chắn để tránh tình trạng mất ổn định hoặc dịch chuyển ngoài ý muốn trong quá trình sử dụng.
Vật liệu chịu lực: Các vật liệu như bê tông cốt thép, thép, gỗ hay vật liệu tổng hợp giữ vai trò quyết định đến khả năng chịu lực của công trình. Chúng ảnh hưởng trực tiếp đến độ bền, độ dẻo và khả năng chống lại các tác động từ môi trường như ăn mòn, biến đổi nhiệt độ hay thời gian sử dụng.
Kết cấu chịu lực – Nguyên lý thiết kế kiến trúc
2.2. Nguyên lý cân bằng thị giác
Trong nguyên lý thiết kế kiến trúc, cân bằng thị giác là sự phân bổ hợp lý các yếu tố như hình khối, màu sắc, ánh sáng, vật liệu và chi tiết trang trí nhằm tạo nên một tổng thể hài hòa.
Cân bằng đối xứng: Các yếu tố kiến trúc được sắp xếp đồng đều qua một trục (ngang, dọc hoặc tâm), mang đến cảm giác ổn định và trang nghiêm. Nguyên lý này thường thấy trong kiến trúc cổ điển, công trình tôn giáo hoặc các thiết kế mang tính biểu tượng.
Cân bằng bất đối xứng: Các thành phần không phân bổ đều nhưng vẫn đạt được sự hài hòa nhờ cách kết hợp khéo léo hình khối, màu sắc, ánh sáng và chất liệu. Đây là phong cách phổ biến trong kiến trúc hiện đại, đề cao tính linh hoạt và sự sáng tạo độc đáo.
Áp dụng nguyên lý thiết kế kiến trúc – Công trình thiết kế cân bằng đối xứng
2.3. Nguyên lý điểm nhấn
Trong nguyên lý thiết kế kiến trúc, tạo điểm nhấn được thực hiện thông qua việc lựa chọn màu sắc, ánh sáng, chi tiết kiến trúc hoặc vật liệu đặc biệt nhằm làm nổi bật khu vực quan trọng nhất của công trình. Khi thiết kế điểm nhấn, cần đảm bảo:
Sự nổi bật: Điểm nhấn phải khác biệt so với các yếu tố xung quanh về hình dáng, kích thước, màu sắc hoặc kết cấu.
Tính kết nối: Dù nổi bật nhưng vẫn cần hòa hợp với tổng thể kiến trúc để tránh cảm giác rời rạc.
Chức năng rõ ràng: Điểm nhấn không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn có chức năng cụ thể, chẳng hạn như định hướng giao thông, tạo sự tập trung tại lối vào hoặc thể hiện ý nghĩa biểu tượng.
Ứng dụng nguyên lý thiết kế kiến trúc điểm nhấn trong tòa nhà dân cư Sluishuis – Hà Lan
2.4. Nguyên lý chuyển động
Trong thiết kế kiến trúc, nguyên lý chuyển động phản ánh sự thay đổi và tính linh hoạt của không gian thông qua các yếu tố vật lý, ánh sáng, cảm nhận và hình thức.
Chuyển động vật lý: Lối đi, cầu thang và không gian được bố trí hợp lý, thông thoáng, giúp việc di chuyển trở nên thuận tiện và liền mạch.
Chuyển động thị giác: Sự biến đổi của ánh sáng tự nhiên và nhân tạo tạo nên hiệu ứng thị giác thay đổi theo thời gian, mang lại cảm giác sinh động và liên tục mới mẻ cho công trình.
2.5. Nguyên lý nhịp điệu
Trong thiết kế kiến trúc, nhịp điệu là nguyên lý có ảnh hưởng mạnh mẽ đến cảm xúc và trải nghiệm của người sử dụng. Nó được thể hiện thông qua sự lặp lại có quy luật của các yếu tố như hình dáng, kích thước, màu sắc hay vật liệu, từ đó tạo nên sự đồng đều và nhịp nhàng cho toàn bộ công trình.
Ví dụ điển hình là việc sử dụng cùng một kiểu cửa sổ lặp lại xuyên suốt trong thiết kế ngôi nhà, giúp không gian trở nên đồng bộ, gắn kết và hài hòa hơn.
Sự lặp lại của các hình tam giác trên Nhà hát Opera Sydney – Úc
3. Những sai lầm khi áp dụng nguyên lý thiết kế kiến trúc và giải pháp khắc phục
3.1. Vi phạm nguyên lý cân bằng thị giác
Sai lầm này thường xảy ra khi không cân nhắc kỹ trong việc sắp xếp các yếu tố như hình khối, màu sắc, ánh sáng và vật liệu, khiến không gian mất cân đối.
Hậu quả: Công trình thiếu sự liên kết hài hòa, đi ngược lại các nguyên lý thiết kế kiến trúc. Không gian mất cân bằng gây cảm giác khó chịu cho người nhìn và làm giảm tính chuyên nghiệp.
Giải pháp: Xác định điểm nhấn dựa trên đặc thù không gian, phong cách kiến trúc và mục tiêu sử dụng, đồng thời đảm bảo sự nổi bật nhưng vẫn thống nhất và hài hòa.
3.2. Lựa chọn vật liệu không phù hợp với kết cấu chịu lực
Một số công trình vì ưu tiên thẩm mỹ hoặc cắt giảm chi phí mà sử dụng vật liệu nhẹ, kém bền hoặc không đạt chuẩn tại các vị trí chịu tải trọng lớn như dầm, cột hay sàn.
Hậu quả: Công trình dễ nứt gãy, sụt lún, giảm tuổi thọ, dẫn đến chi phí sửa chữa cao và ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín dự án.
Giải pháp: Chọn vật liệu dựa trên tính toán kỹ thuật chi tiết, đảm bảo tiêu chuẩn chịu lực và phù hợp với từng loại kết cấu.
Kết cấu chịu lực không đảm bảo – Vi phạm nguyên lý thiết kế kiến trúc cốt lõi
3.3. Điểm nhấn không rõ ràng, thiếu hài hòa với tổng thể
Một sai lầm thường gặp trong thiết kế kiến trúc là không xác định được điểm nhấn rõ ràng hoặc lựa chọn điểm nhấn không phù hợp. Nhiều công trình đặt điểm nhấn sai vị trí, hoặc sử dụng yếu tố hiện đại trong không gian mang phong cách cổ điển, dẫn đến sự thiếu thống nhất.
Hậu quả: Không gian trở nên rời rạc, mất đi sự cân đối và hài hòa, đi ngược lại những nguyên tắc cơ bản của thiết kế kiến trúc.
Giải pháp: Xác định điểm nhấn chủ đạo dựa trên mục tiêu sử dụng và phong cách tổng thể, đảm bảo vừa nổi bật vừa hài hòa với toàn bộ công trình.
4. Xu hướng kiến trúc mới dựa trên các nguyên lý cơ bản
4.1. Kiến trúc với kết cấu độc bản, hình dáng bất quy tắc
Ứng dụng nguyên lý kết cấu chịu lực: Thiết kế phá cách với hình dáng độc đáo, vượt khỏi giới hạn truyền thống, nhưng vẫn đảm bảo an toàn nhờ vật liệu tiên tiến và kết cấu vững chắc.
Khai thác nguyên lý điểm nhấn: Chính sự bất quy tắc trong hình khối trở thành điểm nhấn mạnh mẽ, giúp công trình nổi bật, thu hút và mang tính biểu tượng cho không gian xung quanh.
Ngôi nhà khiêu vũ – Fred and Ginger, Prague Cộng hòa Séc
4.2. Kiến trúc xanh
Bosco Verticale – Ý là minh chứng rõ nét cho sự sáng tạo trong áp dụng nguyên lý cân bằng thị giác kết hợp yếu tố xanh hóa. Các ban công cùng hệ thống cây xanh được bố trí so le, bất đối xứng, vừa tăng khả năng thông gió tự nhiên, vừa kiến tạo không gian sống trong lành và tràn đầy sức sống.
Sự cân bằng bất đối xứng trong kiến trúc chung cư Bosco Verticale
4.3. Kiến trúc thông minh
Thiết kế tòa nhà văn phòng hiện nay ngày càng phổ biến với việc ứng dụng công nghệ thông minh và trí tuệ nhân tạo, đánh dấu bước tiến mới trong lĩnh vực kiến trúc. Những giải pháp hiện đại như LED building và công nghệ OOH (Out of Home) mang đến kỷ nguyên mới cho việc sử dụng ánh sáng và hình ảnh động, tạo hiệu ứng thị giác liên tục biến đổi. Nhờ đó, không gian kiến trúc trở thành trải nghiệm trực quan sống động, dẫn dắt cảm nhận người xem qua nguyên lý chuyển động.